«Η Ελλάδα στο Μέλλον – Η νομοτέλεια της κατάπτωσης ή αναπτέρωση της ελπίδας;» | 05.01.2023

«Είμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας»
Ανδρέας Εμπειρίκος, Υψικάμινος, 1935

Στα επετειακά κείμενα κυριαρχούν συνήθως τα χιλιοειπωμένα κλισέ και τα κενά περιεχομένου ευχολόγια. Προσπαθώντας να υπερβούμε τέτοιες ευκολίες, ας επιχειρήσουμε να δούμε κάπως πιο ψύχραιμα την μεγάλη εικόνα.

Τον 19ο αιώνα τα έργα της πολιτικής φαντασίας περιέγραφαν το μέλλον μέσα από το πρίσμα των απεριόριστων δυνατοτήτων. Η πίστη στην πρόοδο και στη γραμμική εξέλιξη της προόδου των ανθρώπινων κοινωνιών τροφοδοτούσε οραματικούς σχεδιασμούς όπου οι άνθρωποι του μέλλοντος θα είχαν εποικίσει άλλους πλανήτες, θα είχαν εξαφανίσει τη φτώχεια και θα ζούσαν σε μια συνθήκη πρωτοφανούς ευημερίας. Ο 20ος αιώνας σηματοδοτεί τη διάψευση αυτής της δυνατότητας. Οι ενατενίσεις του μέλλοντος άρχισαν να βαραίνουν μέσα από τις εμπειρίες των πολέμων και της καταστροφής. Ο Ιούλιος Βερν έδωσε τη θέση του στον Τζωρτζ Όργουελ και η δυστοπία μετατράπηκε στην κοινή γλώσσα του κινηματογράφου, της λογοτεχνίας και εν μέρει και της πολιτικής ανάλυσης.

Δεν ξέρουμε ποιος θα είναι ο κυρίαρχος τόνος του 21ου αιώνα. Αυτό που όμως είναι ήδη ευδιάκριτο είναι η συνειδητοποίηση ότι η καταστροφή δεν έρχεται μέσα από ένα αποκαλυπτικό γεγονός αλλά από μία διαβρωτική σύμπτωση μικρών και μεγάλων κρίσεων που με τη σειρά τους οδηγούν σε μια συνθήκη ιστορικού αδιεξόδου. Ο 21ος αιώνας ξεκίνησε με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση και την δημοσιονομική κρίση στον ευρωπαϊκό Νότο, εξελίξεις που συναντήθηκαν στην πορεία με μόνιμες προκλήσεις που τέμνουν οριζόντια τον πλανήτη μας: κλιματική αλλαγή, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, πληθυσμιακές μετακινήσεις. Το μέλλον φαντάζει εξαιρετικά δυσοίωνο.
Η Ιστορία όμως -ευτυχώς- δεν λειτουργεί έτσι. Όπως ακριβώς η υπεραισιόδοξη προσδοκία του 19ου αιώνα διαψεύστηκε από την εξέλιξη των πραγμάτων, έτσι και οι προβλέψεις της καταστροφής και του αδιεξόδου προσκρούουν στην επιθυμία και στη δυνατότητα των ανθρώπων να αλλάζουν την ζωή τους. Αυτή τη στιγμή, σε πλανητική κλίμακα, αναπτύσσεται μία παραγωγική συζήτηση γύρω από τη ριζική αλλαγή του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης. Είναι μια συζήτηση που παράγει, δειλά και αντιφατικά ίσως, αξιοσημείωτα πάντως, πολιτικά αποτελέσματα: επιστροφή των δημόσιων πολιτικών, εφαρμογή κανόνων για την καταπολέμηση των ανισοτήτων, πρωτοβουλίες για δίκαιη μετάβαση σε μια περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομία.

Η χώρα μας μπορεί και πρέπει να αποτελέσει κρίκο αυτής της μεγάλης αλλαγής. Έχουμε πλούσια εμπειρία από παρατεταμένες και διαδοχικές κρίσεις. Άλλωστε ήταν αυτές ακριβώς οι κρίσεις που άνοιξαν τον δρόμο για να συντελεστεί μια τεκτονική μεταβολή στην πολιτική μας διαδρομή. Η ισχυροποίηση του ΣΥΡΙΖΑ και η ανάδειξή του σε δύναμη εξουσίας είναι η απόδειξη ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Σήμερα, η πρόκληση είναι διαφορετική. Η ελληνική κοινωνία από το 2019 έχει γνωρίσει μία συντηρητική παλινόρθωση που περιλαμβάνει τόσο την επιστροφή σε αποτυχημένες οικονομικές πολιτικές, όσο και μια πρωτοφανή θεσμική κατρακύλα. Ο απολογισμός είναι εξαιρετικά αρνητικός. Το 2022 οι Ελληνίδες και οι Έλληνες επέστρεψαν στην εποχή της ανασφάλειας, ένιωσαν ότι ζουν σε μια χώρα που ταλανίζεται ανάμεσα στην ασυδοσία των ισχυρών και στη θεσμική εκτροπή.

Το 2023 θα κρίνει κατά πόσο αυτή η κατάσταση ήταν μια σύντομη, κακή, παρένθεση ή αν θα μετατραπεί σε μόνιμη συνθήκη. Αυτό που θα καθορίσει την απάντηση είναι το αποτέλεσμα των εκλογών. Η Νέα Δημοκρατία υπόσχεται μια θολή «σταθερότητα». Πρόκειται για μια πρόταση που επενδύει στον φόβο και στα συντηρητικά αντανακλαστικά της κοινωνίας για να διατηρήσει την σημερινή εξαιρετικά επώδυνη, άδικη και επικίνδυνη κατάσταση πραγμάτων. Έχουμε επίγνωση ότι οι δυσκολίες είναι προφανώς τεράστιες. Η άμεση συγκρότηση όμως μίας προοδευτικής κυβέρνησης είναι η μόνη διέξοδος για να μπει φραγμός στην κοινωνική, οικονομική και θεσμική κατηφόρα. Μια τέτοια εξέλιξη θα εκπέμψει και ένα πολύ ισχυρό μήνυμα: ότι όλη αυτή η κατάπτωση δεν είναι νομοτέλεια. Μήνυμα απολύτως απαραίτητο, αν θέλουμε το μέλλον της κοινωνίας μας να μην καθορίζεται από τον φόβο και την μοιρολατρία των ανθρώπων αλλά από την ελπίδα και την καθημερινή μάχη τους για μια καλύτερη ζωή.